Muntendam ligt samen met Veendam, Wildervank en Meeden in het noord-westelijke deel van de Veenkoloniën. De eerste Joden worden in Muntendam gemeld in het begin van de 18e eeuw. De uit Delfzijl afkomstige Chaim (Heiman) Heimans woont in ieder geval al in 1708 in Muntendam want zijn dochter Esther wordt hier in dat jaar geboren. Zij huwt later met de uit Helpman afkomstige Abraham Nathans en krijgt met hem 8 kinderen. Hun kleinkinderen nemen bij de naamsaannemingen in 1811, maar liefs 4 verschillende achternamen aan; van Dam, Sanders, van der Zijl/Ziel (afhankelijk van wat de betrokken ambtenaar meende te horen) en Pels. Als haar man overlijdt verkoopt Esther op 15 mei 1795 hun huis met omliggende tuin voor 65 Carolus guldens aan Berent Jan Vos en zijn vrouw. De kinderen van Abraham en Esther vertrekken uit Muntendam naar Veendam en Wildervank.
Muntendam, Meeden, Veendam en Wildervank vormen samen van 1789 tot 1814 de Israëlitische Gemeente Veendam-Wildervank die valt onder de Hoofdsynagoge Meppel. Tot 1799 behoort Salomon Abrahams van Dam tot de eerste bestuurders van deze gemeente. De leden van dit bestuur worden gekozen door 25 notabelen en draagt de naam “Opperconsistorie der Hoogduitsche Israëlitische gemeenten in het Koninkrijk Holland”.
Elke gemeente moet in die tijd een beroep doen op een “Hoofdelijke Omslag”. Dit is een soort jaarlijkse belasting om de financiën rond te krijgen en wordt opgelegd over de inkomsten van hoofdzakelijk gezinshoofden.
Onderstaand een mooi overzicht van de 5 hoogst aangeslagen Joden in Muntendam tussen 1866 en 1900.
De gemeenteraad van Muntendam ziet er in 1853 geen heil in geldelijke steun te verstrekken aan de Israëlitische Gemeente als hier om gevraagd wordt.
In de 19e eeuw is het de gewoonte om zelf aangifte te doen van een belediging of beschuldiging door zich bij de burgemeester te melden en zijn/haar klacht te laten noteren. Zo verschijnt op 16 september 1839 Salomon Jacobs Levie voor de burgemeester om zich te beklagen dat 2 scheepstimmermansknechten een emmer water over hem heen hadden gegooid terwijl hij stond te wachten. Nadat de knechten in hun kraag gegrepen waren kwamen zij met de verklaring dat zij uit verveling “de Jood uit Muntendam” de emmer water over hem heen hadden gegooid. Uiteindelijk wordt na een goed gesprek de zaak in der minne geschikt.
De meeste Joden in Muntendam oefenen het beroep van vleeshouwer uit. Elk van hen heeft een eigen specialisatie, zo houden Valk en Levitus zich bezig met de paardenslacht, Schrijver richt zich op schapen en Broekema doet de runderslacht. Na de inval van de Duitsers wordt het Joden verboden het slagersvak uit te oefenen en moeten zij hun bedrijven verlaten. In elke gemeente komt er een distributiecentrum voor vlees, in Muntendam wordt hiervoor de slagerij van de Vries gevorderd. Aan het begin van WOII wonen er slechts 14 Joden in Muntendam.
Doordat Muntendam dicht bij Veendam ligt zijn de onderwijsfaciliteiten hier zeer beperkt. Er zijn alleen scholen voor lager onderwijs waarvan 3 openbaar en 1 bijzondere school voor Ned. Hervormd onderwijs. In 1882 komt er een bewaarschool in Het Loeg. Op zich is dit opmerkelijk aangezien er in die tijd nog nauwelijks bewaarscholen zijn in Nederland. De in Muntendam wonende Comprecht Eckstein is onderwijzer op de openbare lagere school Tripscompagnie. Comprecht en zijn vrouw Rosetta Lezer zijn de enige Joodse overlevenden van de Shoah in Muntendam dankzij hun onderduik in een schuilkelder. Slechts enkele maanden na de bevrijding overlijdt Comprecht Eckstein en verhuist zijn vrouw naar Amsterdam. Dit betekent het einde van de Joodse Gemeenschap in Muntendam want de overige 12 inwoners zijn allen al eerder afgevoerd en vermoord. Op maandag 14 april 2014 zijn Stolpersteine voor hen gelegd om hen te herdenken.
Bronnen:
Boek “De Joodse Gemeenschap van Veendam-Wildervank, Muntendam en Meeden” (R.C. Hage, en J.H. de Vey Mestdagh)
St. Archief Muntendam
Illustraties:
Boek “De Joodse Gemeenschap van Veendam-Wildervank, Muntendam en Meeden” (R.C. Hage, en J.H. de Vey Mestdagh)
Gepubliceerd:
03-01-2021