De vroege Groningse jaren van Michel Velleman alias Ben Ali Libi
Wanneer de naam Ben Ali Libi valt, denken de meesten aan de charmante goochelaar uit de jaren dertig en veertig, of aan het aangrijpende gedicht van Willem Wilmink dat hem na de oorlog een stem gaf. Minder bekend is dat de man achter de artiestennaam, Michel Velleman, zijn leven begon in de stad Groningen. Zijn verblijf in de stad was kort en onrustig, maar legde onmiskenbaar de basis voor de wereld waarin hij later zou belanden: een bestaan tussen optredens, kermissen, variété en voortdurende beweging.
Geboorte in een armoedige Joodse buurt
Michel Velleman zag het levenslicht op 5 januari 1895, in een eenvoudige omgeving in de Joodse wijk rond het Gedempte Zuiderdiep. De stad had de oude waterloop net laten dempen, waardoor in de omringende straten nieuwe woningen verrezen. In dat dichtbebouwde netwerk van stegen, werkplaatsen en kleine huurkamers woonde de familie Velleman.
Zijn ouders, Jesajas Ruben Velleman (die vaak Jacques werd genoemd) en Aaltje Noort, waren van eenvoudige komaf. Michel was een van de vier kinderen in het gezin dat het financieel zwaar had. De huur was laag, maar de woningen waren krap en vaak in slechte staat. Toch vormde deze buurt een hechte gemeenschap, waarin buren elkaar kenden en de synagoge aan de Folkingestraat een centrale rol speelde.
Michel is geboren aan Ruiterstraat 7, een woning die in de jaren 1890 door veel Joodse gezinnen werd bewoond en waar de familie Velleman ten minste een deel van 1895 verbleef. Omdat op geboorteakten in die tijd geen adres werd vermeld en de familie vaak verhuisde, blijft het exacte huis ongewis, maar de Ruiterstraat is de meest waarschijnlijke locatie.
Een zwervend bestaan in de dop
De familie Velleman was in die eerste jaren allesbehalve honkvast. In korte tijd verhuisden ze langs verschillende adressen in de buurt: het Gedempte Zuiderdiep, de Ruiterstraat en later de Haddingestraat. Deze verplaatsingen waren niet het gevolg van luxe of ambitie, maar van noodzaak. De inkomsten van vader Jacques waren onzeker, en wanneer huur niet langer op te brengen was, restte niets anders dan weer verkassen.
Toch zat er in die voortdurende beweging ook iets dat kenmerkend zou worden voor Michels latere leven. Jacques was namelijk niet alleen koopman, maar ook artiest. Hij trad op als komiek, muzikant en marktschreeuwer, leidde kleine gezelschappen die operettes en komische scènes brachten, en was voortdurend op zoek naar publiek en inkomsten. Deze reizende artiestencultuur vormde de achtergrond waarin Michel opgroeide.
Het gezin verbleef niet uitsluitend in Groningen. Zijn ouders verhuisden met hun gezin meermaals. Al enkele maanden na Michels geboorte trokken ze naar Amsterdam. Daarna keerden ze terug naar Groningen, woonden vervolgens o.a. in Breda, Den Bosch, Rotterdam en Antwerpen om uiteindelijk in 1890 definitief in Amsterdam neer te strijken.
Groningen als fundament voor een artiestenleven
Hoewel Michel Velleman slechts de eerste jaren van zijn leven in Groningen doorbracht, zijn deze periodes vormend geweest. Hij groeide op in een gezin waarin optreden een manier van overleven was, waarin improvisatie en mobiliteit dagelijkse realiteit waren. De voortdurende verhuizingen, de krappe omstandigheden en de nabijheid van de Joodse gemeenschap gaven hem de culturele en sociale achtergrond die later resoneerde in zijn werk als goochelaar.
Dat hij later uitgroeide tot een entertainer die zowel op straat, in zalen als in cafés wist op te treden, lijkt een rechtstreeks gevolg van het milieu waarin zijn wieg stond. Groningen was zijn beginpunt, en hoewel hij er niet lang bleef, droeg hij de sporen ervan met zich mee.
Op 2 september 2017 werd in Groningen een gedenkteken onthuld ter nagedachtenis aan Ben Ali Libi.
Het levensverhaal van Michel en zijn gezin in Amsterdam kunt u lezen op joodsamsterdam.nl
Michel, zijn gezin en voorouders komen voor in de stamboom van de beheerder.
De tekst van het gedicht van Willem Wilmink vindt u hier.
Bronnen:
Literatuur: Ben Ali Libi, handelaar in illusies – auteur: Ben Hummel
Beno Hofman
Groningen Toen & Nu
Groninger Archieven
NOS
OOG TV
RTV Noord
Illustraties:
Delpher
De Courant Het Nieuwsblad van de Dag
Gepubliceerd:
16-10-2025