In de kronieken van de geschiedenis van Appingedam wordt voor het eerst melding gemaakt van synagogediensten in het jaar 1660, in de notulen van de classis van de hervormde kerk. Deze bijeenkomsten vonden hoogstwaarschijnlijk plaats in een bescheiden huissynagoge, waar gelovigen zich verzamelden.
Het jaar 1698 markeerde een keerpunt toen Izak Hessels een woning aan het Gouden Pand verwierf. In dit huis schiep hij een ruimte die diende als synagoge tot het overlijden van Izak in 1728.
Na deze tragische gebeurtenis, moest de synagoge elders onderdak vinden. In 1752 kocht de uit Oost-Friesland afkomstige Calmer Arents een huis aan de noordzijde van de Dijkstraat en schonk het aan de Joodse gemeenschap als synagoge en badhuis. In 1795 ging dit huis officieel over in handen van de Joodse gemeente.
In 1800 nam de Joodse gemeente een gewaagde stap. Ze kochten een stuk grond aan de Broerstraat (6) en lieten er een synagoge op bouwen. De feestelijke inhuldiging vond plaats op 24 juli 1801. Het is de oudste synagoge in de provincie Groningen en zelfs één van de oudste in heel Nederland. De bekroning van de gevel boven de entree draagt een tekst in het Hebreeuws uit Ezechiël 43:1-2. En aan de deurpilaren prijkt de inscriptie “בשנת – תקסא” – “In het jaar 561” = 1801.
In augustus 1936 werd het 135-jarig bestaan van de synagoge gevierd. Een verslag van deze heugelijke gebeurtenis valt te lezen in dit artikel van het N.I.W..
Helaas was de geschiedenis van deze synagoge niet zonder donkere dagen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het gebouw geplunderd en zwaar beschadigd door de Nazi’s. De Joodse gemeenschap van Appingedam deelde het tragische lot van vele andere Europese gemeenschappen, en de synagoge, ooit vervuld van leven en gemeenschapszin, werd een stille getuige van het verdriet en de tragedie die de stad overspoelden.
Na de bevrijding van de Duitse bezetting in Nederland, was er nauwelijks nog een belijdende Joodse gemeenschap in Appingedam. De synagoge werd daarom in 1945 verkocht aan de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt (GKV). In 1948 werd de Joodse gemeente samengevoegd met die van Groningen. Het gebouw, dat tijdens de oorlog door een bom werd getroffen, werd door de GKV hersteld en gebruikt als godshuis. In 2010 werd het pand, een rijksmonument, eigendom van de Stichting Oude Groninger Kerken. De GKV verhuisde in 2015 naar een gerestaureerde Gereformeerde kerk aan de Dijkstraat, die sinds 2009 leegstond. Daarna is de synagoge, in de oude staat teruggebracht en op 5 mei 2015 heropend als een ontmoetingscentrum met een culturele functie. Het bijzondere interieur van de synagoge is nog vrijwel in originele staat. Drie originele banken bevinden zich in Museum Stad Appingedam.
De synagoge van Appingedam staat tegenwoordig als een symbool van verdraagzaamheid en begrip, een plaats waar de geschiedenis wordt bewaard en verteld. Het monument buiten bevat alle namen van de vermoorde Joodse inwoners en binnen de muren worden de verhalen van de Damster Joodse Gemeenschap verteld. De synagoge is nu onderdeel van de Damster kerkencarrousel en biedt ruimte voor educatie, kleinschalige exposities, concerten en meer. In het oude Joodse schooltje, vlak achter de synagoge, bevindt zich erfgoedlogement “De Vijgenhof” voor twee tot vier personen. Het is een plek waar de geschiedenis leeft en de toekomst wordt omarmd.
Bekijk hier video’s over deze synagoge en het metaheerhuisje.
Bronnen:
Delpher
Groninger Archieven
N.I.W.
Research Hanze
St, Oude Groninger Kerken
Synagoge Appingedam
Wikipedia
Illustraties:
Gouwenaar, CC0, via Wikimedia Commons
Microtoerisme, CC BY-SA 3.0, via Wikimedia Commons
Gepubliceerd:
21-10-2023